Dywersyfikacja dostaw paliwa jądrowego do WWER w Europie - stan faktyczny

Data dodania: piątek, 3 października 2025, autor: nuclear.pl

W przestrzeni medialnej często powtarzane są nieprawdziwe lub niepełne informacje na temat uzależnienia od rosyjskich dostaw paliwa jądrowego. Temat w części dotyczącej wydobycia i konwersji uranu opisywaliśmy już w czerwcu 2022 roku. W niniejszym artykule omawiamy kwestię dostaw paliwa jądrowego dla reaktorów WWER, które są najważniejszym typem reaktorów energetycznych pracujących w Europie Środkowo-Wschodniej i Północnej.

Reaktory wodne ciśnieniowe typu WWER (ros. Водо-водяной энергетический реактор) w krajach europejskich w większości przypadków powstały w czasach ZSRR, a dostawcą paliwa przez wiele lat pozostał rosyjski koncern TVEL (część Rosatomu). Zależność od jednego producenta przez dziesięciolecia nie stanowiła problemu, ale wydarzenia geopolityczne po 2014 roku – a zwłaszcza po pełnoskalowej agresji Rosji na Ukrainę w 2022 roku – diametralnie zmieniły podejście operatorów i rządów państw posiadających bloki WWER.

Pomimo wcześniejszych prób przechodzenia na innych dostawców paliwa dla WWER problemy techniczne i kwestie finansowe przemawiały za powrotem do rosyjskiego dostawcy. Obecnie priorytetem stało się bezpieczeństwo energetyczne i uniezależnienie od jednego dostawcy. Proces ten ma wymiar zarówno polityczny, jak i czysto techniczny – paliwo do reaktora to produkt wysokospecjalistyczny, wymagający certyfikacji i ścisłego dopasowania do parametrów eksploatacyjnych. W 2025 roku można już mówić o realnych efektach dywersyfikacji – paliwo produkowane przez firmy zachodnie zostało faktycznie załadowane do reaktorów w kilku krajach.

Chociaż technologia WWER należy do rodziny reaktorów PWR, to posiada szereg cech konstrukcyjnych odróżniających go od projektów zachodnich. Dotyczy to między innymi geometrii prętów paliwowych, sposobu budowy zestawów paliwowych, układu rdzenia, a także detali związanych z hydrauliką i chłodzeniem. Oznacza to, że elementy paliwowe muszą być projektowane specjalnie dla WWER, a ich wprowadzenie wymaga kompleksowych badań neutronicznych, termohydraulicznych i mechanicznych oraz zezwoleń krajowych regulatorów. Dlatego proces zastąpienia rosyjskich dostawców nie sprowadza się jedynie do podpisania kontraktu handlowego – obejmuje wieloletnie prace badawczo-rozwojowe, testy i licencjonowanie.

Od początku działalności czeskiej EJ Temelín bloki WWER-1000 wykorzystywały paliwo firmy Westinghouse. Paliwo rosyjskie pojawiło się tam dopiero w 2010 roku, na mocy dziesięcioletniej umowy zawartej na podstawie zakończonego w 2006 roku przetargu. Współpraca z firmą Westinghouse jednak nie zakończyła się – w 2016 Czesi podpisali umowę na dostawę sześciu próbnych zestawów, które zostały załadowane w kwietniu 2019 roku. Na podstawie ogłoszonego w 2018 roku przetargu, w 2022 roku podpisano kontrakt na dostawę zestawów paliwowych dla elektrowni Temelín z Westinghouse i Framatome, następnie - w 2023 roku - kontrakt z Westinghouse dla Dukovan.

Testowe elementy paliwowe napromieniane były również w Południowoukraińskiej Elektrowni Jądrowej w 2005 roku. Aż do roku 2014 jednak wyłącznym dostawcą paliwa dla ukraińskich elektrowni jądrowych był rosyjski TWEL. Obecnie paliwo amerykańsko-szwedzkie pracuje w rdzeniach zarówno bloków WWER-1000 jak i WWER-440 równolegle z rosyjskim zakupionym wcześniej.

Fortum, operator Elektrowni Jądrowej Loviisa (dwa bloki VVER-440) rozpoczął współpracę z Westinghouse w latach 2001–2007, kiedy to amerykanie dostarczyli prawie 750 zestawów paliwowych. Do współpracy powrócono w listopadzie 2022 roku, kiedy to firmy podpisały umowę na zaprojektowanie, licencjonowanie i dostawę nowego rodzaju paliwa dla EJ Loviisa. Nowe paliwo załadowano w 2024 roku.

Westinghouse oraz bułgarska Elektrownia Jądrowa Kozłoduj podpisały umowę dotyczącą licencjonowania paliwa jądrowego dla reaktorów WWER-1000 w lutym 2021 roku, a w grudniu 2022 roku podpisały 10-letnią umowę na dostawy paliwa jądrowego dla 5. bloku elektrowni jądrowej. W marcu 2024 roku dokonano pierwszych przeładunków na amerykańskie paliwo.

Umowę na dostawy paliwa jądrowego z koncernem Westinghouse podpisały w sierpniu 2023 roku Slovenské elektrárne, a.s., operator obu słowackich elektrowni jądrowych – Bohunice V2 oraz Mochovce, wyposażonych w bloki WWER-440 W-213.

Obecną sytuację można uznać zatem za punkt zwrotny w historii eksploatacji reaktorów WWER w Europie. Po raz pierwszy paliwo wytworzone przez zachodnich dostawców zostało faktycznie załadowane zarówno do bloków WWER-440 i WWER-1000 w kilku krajach. Otwiera to drogę do stopniowego, lecz nieodwracalnego odchodzenia od zależności od Rosji.