Serwis informacyjny
Rola, odpowiedzialność i niezależność Państwowej Agencji Atomistyki jako dozoru jądrowego a sprawa MARII
Data dodania: wtorek, 27 maja 2025, autor: nuclear.pl
Ostatnie posiedzenie Senackiego Zespołu ds. Energetyki Jądrowej i Odnawialnych Źródeł Energii oraz opisujące je materiały prasowe przyniosły szereg „eksperckich komentarzy” na temat przyczyn, a niejednokrotnie i winnych, sytuacji, w której jedyny polski reaktor jądrowy MARIA pozostaje bez zezwolenia na eksploatację. Poza oczywistym stwierdzeniem „wina Tuska” pojawiają się również zarzuty w kierunku Państwowej Agencji Atomistyki (PAA) - jakoby to opieszałość i nadgorliwość tej instytucji, jak również brak woli współdziałania po jej strony miały być jedną z głównych przyczyn istniejącego stanu. Pomijając kwestie przyczyn problemów z eksploatacją reaktora MARIA, warto przy tej okazji przypomnieć jaką rolę pełni w Polsce PAA.
Prezes Państwowej Agencji Atomistyki pełni w Polsce funkcję krajowego dozoru jądrowego, odpowiedzialnego za zapewnienie bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej. Obecnie kluczowym obszarem tej działalności jest sprawowanie nadzoru nad działaniem obiektów jądrowych, z których jedynym faktycznie funkcjonującym obecnie jest reaktor badawczy MARIA, znajdujący się w Narodowym Centrum Badań Jądrowych (NCBJ) w Świerku. Co istotne, w zakres kompetencji Prezesa PAA nie wchodzi stymulowanie rozwoju energetyki jądrowej czy też działanie na rzecz promocji czy wsparcia podmiotów, które wykorzystują energię jądrową, a zapewnienie, że ich działalność jest wykonywana w sposób bezpieczny i zgodny z prawem.
Podstawy prawne i niezależność PAA
Podstawowym aktem regulującym funkcjonowanie Prezesa PAA oraz kwestie bezpieczeństwa jądrowego w Polsce jest ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. – Prawo atomowe (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1173, ze zm.). Ustawa ta nie tylko określa kompetencje Prezesa PAA, ale również gwarantuje niezależność organu dozoru jądrowego, co stanowi fundament jego wiarygodności i skuteczności. W praktyce oznacza to, że decyzje podejmowane przez Prezesa PAA, w tym w sprawie reaktora MARIA, nie mogą być uzależnione od interesów operatora obiektu, administracji politycznej czy jakiegokolwiek innego sektora.
Ponadto Polska realizuje zasady określone w art. 5 ust. 2 Dyrektywy Rady 2009/71/EURATOM, zapewniając, że organ dozoru jądrowego działa niezależnie funkcjonalnie, strukturalnie i decyzyjnie, a jego funkcjonowanie opiera się na transparentności i profesjonalizmie, jak również w innych umowach międzynarodowych.
Zakres odpowiedzialności PAA wobec reaktora MARIA
W ramach swojego mandatu Prezes PAA odpowiada między innymi za:
- Wydawanie zezwoleń, zgód, opinii, zaleceń, nakazów i zakazów, w tym zezwoleń na budowę, rozruch, eksploatację, modernizację i likwidację reaktora.
- Kontrole i inspekcje w ramach dozoru jądrowego, w tym w w toku oceny wniosku o wydanie zezwolenia (zgodnie z art. 39e).
- Analizę dokumentacji bezpieczeństwa – m.in. raportów bezpieczeństwa, systemów zarządzania jakością i planów ochrony fizycznej.
- Nadzór nad ochroną radiologiczną – zarówno pracowników reaktora, jak i ludności oraz środowiska.
- Zarządzanie zdarzeniami radiacyjnymi, w tym obowiązek reagowania na zgłoszenia i koordynowania działań w razie awarii.
Znaczenie niezależności w praktyce nadzoru nad reaktorem MARIA
Niezależność PAA ma kluczowe znaczenie w kontekście obiektywnej oceny bezpieczeństwa obiektów jądrowych. Reaktor MARIA, jako strategiczny obiekt badawczy, również podlega takiej ocenie, nawet jeśli jest narażony na presję instytucji naukowych czy rządu na potencjalne odstępstwa w tym zakresie. Dzięki zasadzie niezależności instytucji, Prezes PAA nie może być poddawany takim naciskom zewnętrznym, a jego decyzje muszą wynikać wyłącznie z przesłanek technicznych i wymagań bezpieczeństwa.
Art. 5 ust. 3 pkt 4 wskazuje również, że PAA podejmuje działania mające na celu rozwój i utrzymanie kompetencji technicznych własnego personelu, co stanowi dodatkową gwarancję niezależności i odporności na wpływy zewnętrzne. W ostatnich latach, głównie w aspekcie rozwoju Programu Polskiej Energetyki Jądrowej, kładzie się szczególny nacisk na wzmocnienie kadrowe, rozbudowę zaplecza infrastrukturalnego i technicznego (chodzi głównie o wyposażenie dozoru w odpowiednie kody obliczeniowe) oraz rozwój systemu wsparcia techniczno-eksperckiego. PAA zatrudniła wielu nowych specjalistów i kształci ich w ramach współpracy z Międzynarodową Agencją Energii Atomowej, ale także między innymi z amerykańskim dozorem jądrowym US NRC.
Współpraca międzynarodowa i przejrzystość
Dzięki art. 5 ust. 3 pkt 6, PAA aktywnie uczestniczy w międzynarodowych przeglądach MAEA, np. IRRS (ang. Integrated Regulatory Review Service), które weryfikują nie tylko efektywność działań dozoru, ale również jego niezależność instytucjonalną. Takie przeglądy miały miejsce w Polsce w 2013 i 2023 roku. W 2017 roku odbyła się misja IRRS Follow-up.
Dodatkowo, na podstawie art. 110 pkt 13 ustawy, Prezes PAA jest zobowiązany do corocznego publikowania raportu o stanie bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej, co wzmacnia społeczne zaufanie i transparentność.
Podsumowanie
Państwowa Agencja Atomistyki pełni rolę niezależnego i kompetentnego dozoru jądrowego, również w kontekście reaktora badawczego MARIA, gwarantując zgodność jego działania z najwyższymi standardami bezpieczeństwa. Niezależność PAA, ugruntowana przepisami prawa krajowego i międzynarodowego jest nie tylko wymogiem formalnym, ale także fundamentem skutecznego nadzoru i ochrony interesu publicznego.