Wyznaczanie stref i dystansów planowania awaryjnego wokół jednostek wykonujących działalność I i II kategorii zagrożeń – analiza przepisów

Data dodania: środa, 28 maja 2025, autor: nuclear.pl

Wyznaczanie stref i dystansów planowania awaryjnego wokół jednostek wykonujących działalność I i II kategorii zagrożeń – analiza prawa i wytycznych Prezesa Państwowej Agencji Atomistyki. W ramach naszego nieregularnego cyklu we współpracy z ekspertami Nuclear PL Sp. z o.o. omawiamy aktualne standardy bezpieczeństwa jądrowego i ochrony radiologicznej, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnienia wyznaczania stref planowania awaryjnego. Temat ten nabrał szczególnego znaczenia w kontekście ponownego licencjonowania reaktora Maria.

W 2021 roku Prezes Państwowej Agencji Atomistyki (PAA) opublikował zalecenia organizacyjno-techniczne dotyczące wyznaczania stref i dystansów planowania awaryjnego wokół jednostek organizacyjnych prowadzących działalność zakwalifikowaną do I lub II kategorii zagrożeń.

Podstawę prawną dla obowiązku wyznaczania tych stref stanowi ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. – Prawo atomowe (Dz.U. z 2021 r. poz. 623 z późn. zm.). Przepisy wprowadzające obowiązek określenia stref i dystansów planowania awaryjnego zostały dodane do Prawa atomowego nowelizacją z 2019 roku. Ich przyjęcie poprzedziły szerokie konsultacje publiczne przeprowadzone w roku 2016.

Zalecenia zostały opracowane z uwzględnieniem wytycznych Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej (MAEA) oraz Międzynarodowej Komisji ds. Ochrony Radiologicznej (ICRP), uwzględniając między innymi dokument „Preparedness and Response for a Nuclear or Radiological Emergency” (GSR Part 7) oraz rekomendacje ICRP 103 stworzone przez Międzynarodową Komisję Ochrony Radiologicznej.

Polskie przepisy prawa są w zakresie opisywanych stref i dystansów bardzo nowoczesne i elastyczne – ich granice nie są określone w sposób sztywny jako odległość od obiektu jądrowego (a tak jest np. w USA, gdzie przepisy zawarte w 10 CFR 50.47(c)(2) mówią o odległości 10 i 50 mil). W Polsce ich granice, choć określone liczbowo, są związane z potencjalnym oddziaływaniem elektrowni jądrowej na otoczenie w sytuacji awaryjnej – ale o tym dalej.

Strefy planowania awaryjnego są nie tylko wymagane jako takie, ale są też w myśl Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 25 maja 2021 r. w sprawie planów postępowania awaryjnego w przypadku zdarzeń radiacyjnych niezbędnym elementem zakładowego plan postępowania awaryjnego dla jednostki organizacyjnej wykonującej działalność zakwalifikowaną do I lub II kategorii zagrożeń. Plan z kolei na mocy Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 sierpnia 2021 r. w sprawie dokumentów wymaganych przy składaniu wniosku o wydanie zezwolenia na wykonywanie działalności związanej z narażeniem na działanie promieniowania jonizującego albo przy zgłoszeniu wykonywania tej działalności jest dokumentem niezbędnym do uzyskania stosownego zezwolenia na pracę reaktora.

Szeroko rozpowszechnionym w Polsce mitem jest, że przepisy w zakresie ich wytyczania są nieprecyzyjne. Sam precyzyjny zasięg strefy i dystansu zależy od wielkości reaktora, ale przede wszystkim od jego systemów bezpieczeństwa.

Kategorie zagrożeń i odpowiedzialność operatora

• I kategorii zagrożeń, obejmującej między innymi reaktory o mocy cieplnej powyżej 100 MW i przechowalniki wypalonego paliwa jądrowego,
• II kategorii zagrożeń, obejmującej mniejsze reaktory (2–100 MW), zakłady wzbogacania izotopowego, zakłady produkcji paliwa jądrowego oraz składowiska odpadów promieniotwórczych.

Cztery kluczowe obszary planowania

1. Strefa planowania wyprzedzających działań interwencyjnych (strefa wewnętrzna). Obejmuje obszary, na których — w przypadku zdarzenia radiacyjnego — może wystąpić konieczność podjęcia działań ograniczających skutki deterministyczne. Włączenie obszaru następuje, gdy prognozowane dawki (bez działań interwencyjnych) osiągają między innymi 1 Sv dla czerwonego szpiku kostnego w ciągu 10 godzin.
2. Strefa planowania natychmiastowych działań interwencyjnych (strefa zewnętrzna). Obejmuje tereny, gdzie należy przygotować działania ograniczające skutki stochastyczne (takie jak nowotwory). Włącza się obszary, gdzie prognozowana dawka skuteczna osiąga ≥ 100 mSv w ciągu 7 dni.
3. Dystans rozszerzonego planowania. Obejmuje obszary poza strefą zewnętrzną, gdzie może być konieczne prowadzenie monitoringu i ewentualne przesiedlenie ludności przy dawkach ≥ 100 mSv w pierwszym roku.
4. Dystans planowania spożycia i kontroli towarów. Wyznacza obszary, w których prognozowana dawka skuteczna od spożycia skażonych produktów wynosi ≥ 10 mSv.

Kryteria meteorologiczne i sposób wyznaczania granic

• Probabilistycznego, obejmującego analizę danych meteorologicznych z minimum trzech lat poprzedzających analizę,
• Deterministycznego, uwzględniającego klasy stabilności atmosfery D i F, przy rozpatrywaniu scenariuszy z i bez opadów.

Wytyczne do podjęcia działań interwencyjnych

• Ewakuacja – przy prognozowanej dawce skutecznej ≥ 100 mSv w ciągu 7 dni.
• Nakaz pozostania w pomieszczeniach zamkniętych – przy dawce skutecznej ≥ 10 mSv w ciągu 2 dni.
• Podanie preparatów ze stabilnym jodem – w przypadku ryzyka otrzymania na tarczycę dawki pochłoniętej ≥ 100 mGy.
• Zakazy spożycia skażonej żywności i wody – w razie przekroczenia progów określonych w załącznikach do rozporządzenia.
• Czasowe przesiedlenie ludności – przy prognozowanej dawce skutecznej ≥ 30 mSv w ciągu 30 dni.
• Stałe przesiedlenie ludności – przy całkowitej prognozowanej dawce życiowej przekraczającej 1 Sv lub utrzymywaniu się wysokiego poziomu narażenia (powyżej 10 mSv rocznie) przez okres dłuższy niż dwa lata.

Znaczenie dla sektora energetyki jądrowej i ochrony ludności

• poprawia gotowość operacyjną służb odpowiedzialnych za zarządzanie kryzysowe,
• zwiększa ochronę zdrowia i życia ludności,
• zapewnia transparentność procedur i przewidywalność działań w sytuacjach kryzysowych.