Zmierzając ku realizacji – nowelizacja specustawy jądrowej

Data dodania: czwartek, 13 kwietnia 2023, autor: nuclear.pl

W dniu 13.04.2023 roku wchodzi w życie nowelizacja tzw. specustawy jądrowej, zawierająca szereg rozwiązań mających na celu usprawnienie procesu inwestycyjnego w energetykę jądrową. Biorąc pod uwagę szeroko zakrojone plany inwestycyjne w te źródła energii w Polsce oraz zainteresowanie rynku, nowelizacja specustawy była pożądana przez potencjalnych inwestorów. W końcu otoczenie prawne przygotowania i prowadzenia inwestycji jest jednym z kluczowych warunków branych przed uwagę przy przystąpieniu do prac.

Prace nad projektem ustawy autorstwa Ministra Klimatu i Środowiska trwały od lipca 2021 roku, a ustawa została przyjęta przez Sejm niemalże jednogłośnie (zaledwie 3 głosy przeciw oraz 3 wstrzymujące się od głosu). W przyjętych założeniach specustawa jądrowa ma pełnić ważną rolę we wdrożeniu energetyki jądrowej jako jednego z filarów krajowego sektora energetycznego. Celem regulacji jest przyspieszenie inwestycji, ale również zmniejszenie poziomu ryzyka po stronie inwestora, co miałoby się przełożyć na niższe koszty realizacji inwestycji.

W treści nowelizacji specustawy skupiono się na kilku obszarach, w których wprowadzone zostały zmiany. Poniżej wyszczególniono i pokrótce je omówiono.

Zmiana kolejności wydawanych decyzji niezbędnych do realizacji inwestycji jądrowej

W treści specustawy została zmieniona kolejność wydawania podstawowych decyzji związanych przygotowaniem inwestycji w energetykę jądrową. Dotychczas dla możliwości pozyskania decyzji zasadniczej, która stanowi „wyraz akceptacji politycznej państwa dla budowy elektrowni jądrowej przez konkretnego inwestora, w konkretnej lokalizacji i z zastosowaniem konkretnej technologii reaktorowej”, a której uzyskanie jest warunkiem ubiegania się o pozwolenie na budowę, było uprzednie uzyskanie decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji w zakresie budowy obiektu energetyki jądrowej. Dla wystąpienia o nią niezbędne było z kolei m.in. wykonanie wielu badań i pomiarów, uzyskania decyzji środowiskowej i raportu lokalizacyjnego, pozyskania wielu opinii. Czynności te wiązały się z koniecznością poniesienia istotnych kosztów oraz znacznego nakładu czasu, generując istotne ryzyka po stronie potencjalnego inwestora.

W stanie prawnym wprowadzonym na mocy nowelizacji specustawy kolejność ww. decyzji została odwrócona, a nadto uregulowano zakres przedmiotowy decyzji zasadniczej. Treść decyzji, wydawanej przez ministra ds. energii po zasięgnięciu opinii Szefa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, ma określać przybliżoną planowaną lokalizację (poprzez określenie gmin, w których posadowiona ma być inwestycja), dozwoloną maksymalną moc zainstalowaną, dozwolone rodzaje technologii reaktorowych oraz dozwolone rodzaje technologii składowania odpadów promieniotwórczych. Decyzja może zostać wydana na okres 10 lat. Decyzja zasadnicza uprawnia inwestora do wystąpienia z wnioskiem o wydanie decyzji lokalizacyjnej oraz innych decyzji niezbędnych do przygotowania, realizacji i użytkowania inwestycji.

Przyjęte rozwiązanie kierunkowo wydaje się słuszne. Mając na uwadze duże zainteresowanie projektami dużych elektrowni jądrowych, jak i SMR, uzyskanie w pierwszej kolejności decyzji kierunkowej, dającej „zielone światło” na prowadzenie dalszych prac, a jednocześnie generującej relatywnie niewielkie nakłady, powinno pozwolić na lepsze rozpoznanie możliwości inwestycyjnych oraz bardziej efektywne prowadzenie dalszych prac przygotowawczych.

Wymóg pochodzenia inwestora oraz kontrola struktury właścicielskiej inwestora

W stosunku do dotychczas obowiązujących przepisów wymóg pochodzenia inwestorów, którzy mogą wystąpić z wnioskiem o decyzję zasadniczą uległ rozszerzeniu – oprócz podmiotów, które posiadają siedzibę w państwie członkowskim Unii Europejskiej lub państwie członkowskim Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) będącym stroną umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, obecnie inwestorem mogą być również podmioty posiadające siedzibę w państwie członkowskim Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Proponowane rozwiązanie wydaje się racjonalne, biorąc pod uwagę pochodzenie potencjalnych dostawców technologii oraz możliwe źródła finansowania inwestycji.

Ponadto w ustawie wprowadzony został nieznany wcześniej wymóg uzyskania zgody ministra właściwego do spraw energii (udzielanej po zasięgnięciu opinii Szefa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego) na osiągnięcie w spółce będącej inwestorem pozycji dominującej przez określony podmiot, pod rygorem wygaśnięcia uzyskanej przez ten podmiot decyzji zasadniczej oraz wstrzymania wykonania decyzji. Jak wskazano w uzasadnieniu ustawy, rozwiązanie takie zostało przyjęte w celu zapewnienia, aby „ewentualne zmiany struktury właścicielskiej inwestora realizującego tę inwestycję nie stanowiły zagrożenia dla interesów państwa”. Ustawa nie określa terminu na rozpatrzenie przez ministra wniosku o udzielenie zgody, wskazując jedynie, że opinia Szefa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego powinna być wydana w terminie 45 dni od dnia otrzymania wniosku o ich wydanie.

Proponowane rozwiązanie, jakkolwiek nie zawiera szczegółów w zakresie trybu, warunków i przesłanek udzielenia takiej zgody, kierunkowo wydaje się zrozumiałe z punktu widzenia interesu państwa.

Rozszerzenie katalogu inwestycji towarzyszących

W ramach nowelizacji specustawy ustawodawca dokonał rozszerzenia zakresu przedmiotowego inwestycji uznawanych za towarzyszące, co skutkować ma ułatwieniem i usprawnieniem inwestycji nie tylko w elektrownie jądrowe, ale również w infrastrukturę konieczną dla jej użytkowania.

Pod rządami znowelizowanej specustawy za inwestycje towarzyszące uznaje się nie tylko inwestycje w sieci przesyłowe (jak w dotychczasowym brzmieniu), ale także inwestycje w sieci dystrybucyjne, ciepłownicze lub chłodnicze, jak również infrastrukturę niezbędną do obsługi, wskazując jednocześnie dość szeroki katalog przykładów. Za inwestycję towarzyszące uznaje się również prowadzenie badań środowiskowych i lokalizacyjnych na potrzeby obiektu energetyki jądrowej. Analiza treści nowelizacji specustawy sugeruje, iż katalog obiektów, urządzeń sieci i instalacji uznawanych za „infrastrukturę niezbędną do obsługi” ma charakter zamknięty, niemniej jednak w uzasadnieniu ustawy wskazano, iż wyliczenie to ma charakter przykładowy i kierunkowy, a w zależności od specyfiki realizowanej inwestycji oraz jej lokalizacji może zachodzić potrzeba uznania innych elementów za „infrastrukturę niezbędną do obsługi”.

Szczególna regulacja dotycząca przygotowania i realizacji inwestycji w elektrownię jądrową na obszarze gmin: Choczewo lub Gniewino i Krokowa

Na mocy nowelizacji w treści specustawy jądrowej został wprowadzony nowy rozdział regulujący kwestię przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie budowy obiektu energetyki jądrowej na obszarze gmin: Choczewo lub Gniewino i Krokowa oraz inwestycji towarzyszących.

W treści ustawy uregulowano status spółki Polskie Elektrownie Jądrowe Sp. z o.o. („PEJ”), która na jej mocy uzyskuje możliwość przygotowania i realizacji, w trybie przewidzianym w specustawie jądrowej, przedsięwzięcia polegającego na budowie i eksploatacji pierwszej w Polsce elektrowni jądrowej, o mocy elektrycznej do 3750 MWe, na obszarze gmin: Choczewo lub Gniewino i Krokowa. Zadaniem PEJ jest koordynacja przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie EJ1 oraz inwestycji towarzyszących inwestycji w zakresie EJ1. Co ciekawe, w treści nowelizacji PEJ nie jest jednak określana jako inwestor.

W nowelizacji zostały wyspecyfikowane inwestycje towarzyszące inwestycji w zakresie EJ1, które obejmują: budowę infrastruktury hydrotechnicznej, drogi krajowej, infrastruktury kolejowej oraz sieci elektroenergetycznej. Określone zostały również podmioty odpowiedzialne za przygotowanie i realizację wyżej wymienionych inwestycji i zasady wykonywania przez nie zadań oraz nadzór nad wykonywaniem prac.

Inne postanowienia w zakresie specustawy jądrowej

Poza opisanymi powyżej zmianami nowelizacja specustawy jądrowej dokonuje licznych zmian w treści przepisów mających na celu uproszczenie procedury inwestycyjnej w obiekty energetyki jądrowej oraz ich użytkowanie, w tym:

• Wprowadza nowe i doprecyzowuje istniejące definicje,
• Doprecyzowuje zakresy wniosków składanych w ramach procedur uzyskania wymaganych zgód, terminy oraz inne wymogi materialne i proceduralne,
• Umożliwia wystąpienie o pozwolenie na budowę jeszcze przed uzyskaniem zezwolenia na budowę w rozumieniu art. 4 ust. 1 Prawa atomowego – można je przedstawić w trakcie trwania postępowania o uzyskanie pozwolenia na budowę,
• Wprowadza nowy obowiązek inwestora do uzyskania przed wystąpieniem o decyzję o ustaleniu lokalizacji inwestycji wstępnego raportu lokalizacyjnego lub wstępnej oceny terenu przeznaczonego pod lokalizację składowiska odpadów promieniotwórczych, zaopiniowanego przez Prezesa PAA, który jest warunkiem wydania decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji (inwestor nie został jednak zwolniony z obowiązku załączenia do wniosku „pełnego” raportu lokalizacyjnego, przewidzianego przepisami Prawa atomowego),
• Rozszerza katalog prac przygotowawczych, które mogą zostać objęte przez inwestora wnioskiem o wydanie pozwolenia na prace przygotowawcze,
• Wprowadza obowiązek organów państwowych i niektórych spółek do nieodpłatnego udostępniania inwestorowi informacji i danych dla zadań związanych z realizacją inwestycji w zakresie energetyki jądrowej,
• Wprowadza zmiany w zakresie obowiązków dotyczących nieruchomości objętych decyzją o ustaleniu lokalizacji inwestycji na zasadach określonych w tym przepisie,
• Umożliwia tymczasową eksploatację obiektu jądrowego po uzyskaniu zezwolenia na rozruch, a przed uzyskaniem pozwolenia na eksploatację, przez okres wskazany przez Prezesa PAA w zezwoleniu na rozruch,
• Nakłada na gminy, które otrzymały opłatę w wysokości równej 50% podatku od nieruchomości uiszczonego przez podatników tego podatku od elektrowni jądrowej lub jej części, obowiązku upowszechniania na swoim terenie informację o wykorzystaniu tej opłaty,
• Doprecyzowuje przepisy dot. powoływania i odwoływania wiceprezesów PAA, Rady Bezpieczeństwa Jądrowego i Ochrony Radiologicznej.