Podstawy fizyczne

Transport materiałów promieniotwórczych

Coraz szersze stosowanie źródeł promieniotwórczych, nie tylko w energetyce, przemyśle czy medycynie, ale również w rolnictwie, geologii i ochronie środowiska wiąże się z koniecznością ich transportowania.

Materiały promieniotwórcze transportowane są samolotami, koleją, samochodami i statkami. Większość transportowanych przesyłek zawiera bardzo małe ilości substancji promieniotwórczych. Zawsze jednak należy brać pod uwagę możliwość narażenia ludzi na zetknięcie się z nimi. Aby ryzyko tego narażenia maksymalnie zmniejszyć Rada Społeczno-Ekonomiczna ONZ upoważniła Międzynarodową Agencję Energii Atomowej (MAEA) do przygotowania, a także zarekomendowania przepisów i standardów dotyczących bezpiecznego transportowania materiałów promieniotwórczych.

Materiały promieniotwórcze przewożone są w różnych opakowaniach, gwarantujących integralność przesyłki w czasie transportu i określoną w przepisach osłonność przed promieniowaniem. W innym opakowaniu więc przewożone jest "świeże" paliwo do elektrowni, w innym - wypalone paliwo, a jeszcze w innym transportowane są izotopowe czujki dymu, które zawierają źródła o bardzo małej aktywności.

Typ opakowania w jakim przewozi się materiał promieniotwórczy zależy więc od rodzaju tego materiału, jego objętości, ilości, postaci fizycznej i aktywności. Dlatego też poszczególne typy opakowań muszą być inaczej skonstruowane i posiadać inne parametry wytrzymałościowe oraz materiałowe. Niektóre z nich, zanim zostaną dopuszczone do stosowania, są poddawane bardzo surowym testom: mechanicznym (ściskanie, upadek z wysokości), termicznym (odporność na podwyższoną temperaturę), zanurzeniowym itp.

Opakowanie typu B
Opakowanie
typu B
Opakowania typu B
charakteryzują się podwyższoną wytrzymałością mechaniczną i termiczną, ponieważ muszą zapewnić szczelność i osłonność ładunku nawet w razie poważnych wypadków transportowych.

Używane są do przewozu najbardziej radioaktywnych materiałów (wypalone paliwo jądrowe, źródła promieniotwórcze o bardzo dużej aktywności stosowane np. w urządzeniach do telegammaterapii czy wysokoaktywne odpady promieniotwórcze).

Opakowania typu B poddawane są szczególnie surowym testom mechanicznym, termicznym i zanurzeniowym. Poza tym muszą być autoryzowane, czyli muszą uzyskać certyfikat wydany przez właściwe organa dozoru jądrowego i ochrony radiologicznej danego kraju.

Opakowanie typu A
Opakowanie
typu A
Opakowania typu A
muszą zapewnić szczelność i osłonność ładunku w przypadku mniejszych wypadków transportowych. Poddawane są również testom wytrzymałościowym, ale nie tak surowym jak opakowania typu B; muszą być odporne na deszcz, i ew. upadek z pojazdu.

Zakłada się jednak, że opakowanie może zostać uszkodzone w czasie transportu, a jego zawartość - wydostać się na zewnątrz. Przepisy określają więc maksymalną ilość substancji promieniotwórczych, które mogą być przewożone w tego typu opakowaniach. Ryzyko napromienienia lub skażenia - nawet w przypadku uwolnienia takiej substancji do środowiska - jest więc bardzo niewielkie.

Opakowanie przemysłowe
Opakowanie
przemyslowe
Opakowania przemysłowe (IP)
służą do transportu materiałów o niskiej aktywności lub przedmiotów skażonych powierzchniowo. Zawarta w nich mała ilość substancji promieniotwórczych stanowi - w sytuacjach awaryjnych - niewielkie zagrożenie dla ludzi i środowiska. Jednakże i ten typ opakowań poddawany jest niektórym testom wytrzymałościowym.

Opakowań tych używa się przede wszystkim do transportu rud radioaktywnych i niskoaktywnych odpadów promieniotwórczych.

Opakowania tzw. wyłączone
używane są do transportu maleńkich ilości materiałów promieniotwórczych, np. radiofarmaceutyków czy urządzeń zawierających źródła promieniotwórcze o bardzo małej aktywności (izotopowe czujki dymu, przyrządy pomiarowe). Są to m.in.: pudełka kartonowe, pojemniki z tworzyw sztucznych czy metalowe puszki.

Opakowanie tzw. wyłączone
Opakowanie tzw. wyłączone
Przewóz takich przesyłek odbywa się na znacznie złagodzonych warunkach. Na przykład nie muszą mieć nalepek ostrzegawczych, ale wewnątrz powinna się znajdować informacja o przewożonym materiale.